Δίστομο: Το απεχθές έγκλημα που έμεινε ατιμώρητο – 77 χρόνια μετά οι πληγές παραμένουν ανοιχτές – Συνέντευξη του Δημάρχου Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας Γιάννη Σταθά.
77 χρόνια μετά την σφαγή του Διστόμου, οι πληγές παραμένουν ανοιχτές;
Οι πληγές δεν έκλεισαν ποτέ. Παραμένουν ανοιχτές. Και θα παραμένουν όσο το έγκλημα παραμένει αδικαίωτο, όσο τα θύματα, τα 223 θύματα της Σφαγής του Διστόμου παραμένουν αδικαίωτα και οι θύτες ατιμώρητοι. Και το λέω αυτό έχοντας επίγνωση της βιολογικής παραγραφής με το θάνατό τους, που δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αποσυνδέεται με τη συλλογική ευθύνη του κράτους στο οποίο ανήκουν οι θύτες που επέλεξαν να εκτελούν αμάχους.
Το μέρος παραμένει φορτισμένο μέχρι σήμερα;
Πριν από 2-3 χρόνια σε εργασίες ανακαίνισης ενός σπιτιού αποκαλύφθηκε η επιγραφή που υπήρχε στον εξωτερικό τοίχο με τα ονόματα, τις ηλικίες και τον τρόπο εκτέλεσης των θυμάτων. Έτσι είναι γραμμένη σε κάθε γωνιά η συλλογική μνήμη και το τραύμα της Σφαγής. Το Δίστομο δεν παραμένει φορτισμένο μέχρι σήμερα. Είναι φορτισμένο, δεν έπαψε ποτέ να μην είναι φορτισμένο. Την ιστορία του αφηγούνται τα σπίτια που μικρά παιδιά και έγκυες γυναίκες σφαγιάστηκαν. Και τα σπίτια είναι δίπλα σου, στη γειτονιά σου, τα βλέπεις καθημερινά, κάποια διατηρούν ακόμα το αίμα. Το αίμα δεν ξεθωριάζει. Ο επισκέπτης που φτάνει στο Δίστομο αντικρίζει από το δρόμο, πάνω στο λόφο, το Μαυσωλείο, το μνημείο που ανήγειραν οι Διστομίτες για να διαφυλάξουν τα οστά των σφαγιασθέντων.Τα οστά είναι για μας τους Διστομίτες η ταυτότητά μας. Υπάρχει ακόμα πόνος και ένα γιατί στο βλέμμα των ανθρώπων. Δεν υπάρχει τρόπος να ερμηνεύσει κανείς τη σφαγή των βρεφών. Δε χωρά στην ανθρώπινη λογική η σφαγή των βρεφών.
Υπάρχουν διηγήσεις παππούδων από εκείνη την «μαύρη» ημέρα όχι μόνο από τον ελληνισμό αλλά για την παγκόσμια ιστορία; Μπορείτε να μοιραστείτε κάποια μαζί μας;
Η γενιά μου, η γενιά των παιδιών της δεκαετίας του ’70 μεγαλώσαμε ακούγοντας από τις γιαγιάδες και τους παππούδες αντί για παραμύθια ιστορίες από τη Σφαγή. Δε γνωρίσαμε άλλα παραμύθια. Μεγαλώσαμε με ιστορίες αίματος. Ακούγαμε για το παιδί του δασονόμου που έπεσε πάνω στα νεκρά σώματα των γονιών κάνοντας τον σκοτωμένο. Οι μπότες των Γερμανών στοίχειωναν τον ύπνο μας. Ακούγαμε για τις οικογένειες που κρύβονταν για μήνες στις γύρω σπηλιές, για τη μάνα που σκέπασε το παιδί της προκειμένου να το σώσει και δέχθηκε αυτή όλες τις σφαίρες, για την ετοιμόγεννη κοπέλα που την ξεκοίλιασαν. Τις ιστορίες αυτές αντικατέστησαν στα πρώτα χρόνια της εφηβείας μας τραγούδια του Μαρκόπουλου, του Θεοδωράκη, του Ξαρχάκου που ακούγαμε στις μεγάλες συναυλίες που γίνονταν στο Δίστομο στις εκδηλώσεις μνήμης για τη Σφαγή. Τραγούδια που μιλούσαν για τους αγώνες της δημοκρατίας και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τραγούδια που προσπαθούσαν να απαλύνουν το πένθος, που ακούγονταν δίπλα στα μοιρολόγια και έδειχναν σε μας τους νέους το δρόμο του χρέους. Τον αγώνα για τη δικαίωση των θυμάτων που δίνω από την πρώτη στιγμή που μπήκα στο δημόσιο στίβο.
Η σφαγή σταμάτησε μόνον όταν νύχτωσε και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Λειβαδιά, αφού πρώτα έκαψαν τα σπίτια του χωριού… ένα γεγονός που μαρτυρά την βαρβαρότητα και το μίσος;
Το κάψιμο των σπιτιών δεν μαρτυρά τη βαρβαρότητα και το μίσος. Το κάψιμο των σπιτιών, η λεηλασία της σοδειάς και των σπιτιών, ο εξαναγκασμός σε πείνα του ελληνικού λαού – μην ξεχνάμε το μεγάλο λιμό – η άσκηση βίας και τρομοκρατίας απέναντι στον άμαχο πληθυσμό δεν είναι μίσος και βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Γερμανοί στρατιώτες μόνο στο Δίστομο. Είναι συντεταγμένες, επιλεγμένες πολιτικές και πρακτικές του Τρίτου Ράιχ, του ναζισμού, προκειμένου να καταστρέψουν τις οικονομικές και κοινωνικές δομές των κατεχόμενων χωρών και να επιβάλλουν μ’ αυτό τον τρόπο τη νέα τάξη, την τάξη του απόλυτου κακού. Και από την άλλη μέσα από τις αποτρόπαιες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή δεκάδων χωριών της Ελλάδας, χωριών που είναι σήμερα χαρακτηρισμένα από την ελληνική Πολιτεία μαρτυρικά, είχαν σκοπό να καταστείλουν την Αντίσταση, που φούντωνε στις πόλεις και στα βουνά κι έγινε ποτάμι ελευθερίας που σάρωσε τα πάντα.
Ένας από τους επικεφαλής που θεωρήθηκε επίσης υπεύθυνος για τη σφαγή στο Δίστομο, ο Χανς Τσάμπελ (Hans Zampel), μετά το τέλος του πολέμου συνελήφθη στη Γαλλία και εκδόθηκε στην Ελλάδα. Στην πορεία ζητήθηκε η μεταφορά του στη Γερμανία για τις εκεί έρευνες όπου και παρέμεινε. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες έζησε ή ζει ακόμη ελεύθερος. Αυτή η μη απονομή δικαιοσύνης σας θλίβει; Τι άλλα συναισθήματα σας δημιουργεί;
Η ιστορία του Χάιντς Ζάμπελ, του σφαγέα του Διστόμου όπως είναι γνωστός, δεν είναι άλλη από την ιστορία όλων των ναζιστών εγκληματιών πολέμου, όσων οδηγήθηκαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου και όσων, της συντριπτικής πλειονότητας, που δεν δικαστηκαν και δεν τιμωρήθηκαν ποτέ. Τον συνέλαβαν, τον φυλάκισαν, επιχείρησε με θρασύτητα να αποποιηθεί στην απολογία του την ευθύνη, έχουμε στο Αρχείο του Μουσείου Θυμάτων Ναζισμού τη δικογραφία του, επικαλούμενος άγνοια και εκτέλεση άλλων καθηκόντων εκείνη τη μέρα, των καθηκόντων του φρουράρχου Λιβαδειάς και στο τέλος ομολόγησε λέγοντας ότι εκτελούσε εντολές άλλων. Τον παρέδωσε η τότε ελληνική κυβέρνηση στη Γερμανία στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου και του οικονομικού εκβιασμού που από τότε ασκούσε η Γερμανία στην Ελλάδα. Με δυο λόγια δεν τιμωρήθηκε κανείς ποτέ. Το αντίθετο μάλιστα, πολλοί εγκληματίες ναζί κατέλαβαν καίριες θέσεις στον κυβερνητικό μηχανισμό της μεταπολεμικής Γερμανίας που δεν απο-ναζιστικοποιήθηκε ποτέ. Γι’ αυτό θυμώνω. Δε θλίβομαι. Τη βιώσαμε τη θλίψη σαν συλλογικό βίωμα. Δεν θλίβομαι. Θυμώνω, οργίζομαι. Γιατί το έγκλημα παραμένει ατιμώρητο, τα εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας παραμένουν ατιμώρητα και επαναλαμβάνονται. Μόνο όταν αποδίδεται δικαιοσύνη και τιμωρία αποκαθίσταται η αξιοπρέπεια που στέρησαν από τα θύματα. Αν δεν αποδοθεί δικαιοσύνη τα εγκλήματα επαναλαμβάνονται. Οι άνθρωποι παραμένουν ευάλωτοι στο κακό. Αυτό το επιβεβαιώνει η άνοδος και η δημιουργία των μορφωμάτων του νεοναζισμού στην Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο μεγάλος αγώνας για τη δικαίωση που δίνει το Δίστομο στα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Αυτή είναι και η δεύτερη μεγάλη μοναδικότητα του Διστόμου, η δικαστική απόφαση. Η πρώτη μοναδικότητα είναι τα οστά των σφαγιασθέντων. Τα οστά και ο αγώνας είναι αυτά που μας δίνουν τη δύναμη να συνεχίσουμε. Το χρέος να συνεχίσουμε για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό είναι και το θέμα του μεγάλου τετραήμερου διαδικτυακού συνεδρίου που διοργανώσαμε και πραγματοποιείται αυτές τις μέρες, στο πλαίσιο των Εκδηλώσεων Μνήμης της Σφαγής, με τη συμμετοχή ομιλητών από την Ελλάδα και την Ευρώπη, τα ναζιστικά εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας στην Ευρώπη. Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία.
Η σφαγή του Διστόμου δεν διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία; Θα έπρεπε; Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνετε στο υπουργείο Παιδείας;
Έχω πολλές φορές τονίσει και σε άλλες συνεντεύξεις και ομιλίες, σε πολλές περιπτώσεις όπως σας είπα, την ανάγκη να ενταχθεί η διδασκαλία της Σφαγής του Διστόμου, η ιστορία των μαρτυρικών χωριών και πόλεων, η ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στα σχολικά εγχειρίδια και στο αναλυτικό πρόγραμμα του μαθήματος της ιστορίας. Γίνονται αναφορές στα βιβλία της Ιστορίας των μαθητών, αλλά ζητάμε κάτι πιο ουσιαστικό, πιο ολοκληρωμένο. Να μην αρκούμαστε μόνο σε απλές, διεκπεραιωτικές αναφορές, αλλά να υπάρχει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πιο ουσιαστικής διδασκαλίας που να δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα να διερευνήσουν τα γεγονότα, να αντιληφθούν το κακό του ναζισμού, να διαμορφώσουν την ταυτότητα του ενεργού πολίτη. Αν δεν ληφθούν τέτοιες κρατικές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, τότε δυστυχώς είμαστε εντελώς εκτεθειμένοι στις προσπάθειες της Γερμανικής Κυβέρνησης που επιχειρεί να παραχαράξει και να ανασκευάσει την Ιστορία με εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως είναι οι «Μνήμες Κατοχής». Όταν συναντώ τα παιδιά που έρχονται στο μουσείο, στο Δίστομο, συζητάμε για όλα τα θέματα που είπαμε εδώ. Τους ενημερώνω για το θέμα των Αποζημιώσεων, γι’ αυτά που μας χρωστάνε οι Γερμανοί. Τα παιδιά θέλουν να μάθουν. Στέκονται κάτω από τη φωτογραφία του βρέφους που σφαγίασαν οι Γερμανοί στην Αίθουσα των Θυμάτων και αναρωτιούνται γιατί, γιατί το σκότωσαν. Αυτό το γιατί οφείλει να φωτίσει η εκπαίδευση.
